پژوهشگر : حمزه - شریفی‌دوست




 
یوگا (yoga) یا به عبارت فارسی «جوک»که از طرفی به عنوان ورزش و از طرفی دیگر به عنوان راه حقیقت مورد توجه است هر چند در کشور ما نوظهور است، اما بنا به اعتقاد هندوها سابقه طولانی ۲ هزار ساله دارد.
امروزه یوگا در مناطق مختلفی از جهان تعلیم داده می شود. مهم ترین کشوری که یوگا درآن جایگاه ویژه ای دارد، کشور هند است به گونه ای که ۲ هزار مرکز آموزش یوگای بیحای هند توسط دولت به عنوان دانشگاه شناخته شده اند. پتنجلی (PATANGLI)، مؤسس یوگاست که حدود دو قرن قبل از دوم میلاد مبانی و مسائل مربوط به یوگا را مدون کرده است.

ماهیت یوگا و مراحل آن

در یوگا ادعا می شود انسان از طریق آن به خودآگاهی رسیده و به خویشتن خویش پی می برد و قادر به شناخت و دیدن حقیقت می شود.» مروجین اصلی یوگا این مکتب را نه فقط یک ورزش بلکه معبری برای وصول به حقیقت می دانند. آنان معتقدند: «مفهوم یوگا بسیار عمیق تر از آن است که بین عوام شایع است، عده ای آن را ورزش می دانند، گروهی فکر می کنند با یوگا می توانند به زیبایی و تناسب اندام برسند. ولی هدف یوگا متعالی تر از موارد فوق است، شخص ضمن خودشناسی به سلامت جسم و ذهن نائل گشته و نهایتاً به آرامش درون دست می یابد.»
یوگا در بالا ترین سطح به ادعای آگاهی وحدانی عارف اشاره دارد که در آن فرد از من (نفس) خارج می شود و سرشت روحانی او شکوفا می شود.
فرآیند یوگا را هشت مرحله شمرده اند: «یاما (اعمال و رفتاری که عموم باید انجام دهند)، نیاما (اعمال و روش های شخصی)، آسانا (حرکات)، پرانایاما (کنترل تنفس)، پراتی ها را (اعمال فکری و کنترل احساسات)، دهارانا (تمرکز)، دیانا (مدی تیشن) و ساما دهی (خودشناسی و حقیقت).

ایده های محوری

۱) کندالینی

این واژه به معنای مار آتشین، قدرت مار و نیروی اولیه است و منظور از آن مرکزی حلقه وار است که در حفره ای در پایین ستون فقرات قرار دارد که به اعتقاد یوگی ها این مرکز دارای نیرویی روحانی است که می تواند تغییرات زیادی در وضعیت روحی و روانی فرد ایجاد نماید.
این نیرو نشان دهنده نیروی خلاق خداوند است که در تعالیم هندو به آن شاکتی (تجلی بعد مونث خداوند) گفته می شود. به اعتقاد ایشان بیداری این نیرو باید تحت نظر یک گورو و مرشد روحانی باشد که خود تجربه گر تمامی مراحل مختلف در این عمل بوده تا بتواند این تحول را بدون آسیب به انجام رساند، چراکه بیدار کردن نابهنگام این نیرو بیش ترین خطر را در پی دارد.
از طرف دیگر بدون برانگیختن این انرژی خفته، سیر روحی و رسیدن به سامادهی که غایت در یوگاست غیرممکن است. این انرژی حیات اگر از ستون فقرات به سمت بالا صعود کند از بالای سر خارج می شود و با انرژی روحانی موجود در جهان هستی آمیخته می شود و در این حالت است که شخص به حالت فراآگاهی می رسد.
فرا آگاهی همان یکی شدن روح فرد با روح جهان یا ابرخود است. به اعتقاد یوگی ها، رهایی از چرخه تولد و مرگ (زنجیره رنج وتناسخ) از نتایج بیداری این نیرو است.
علاوه بر مطالبی که در باب تأثیرات روحی و روانی بیداری کندالینی گفته شد به اعتقاد یوگی ها هرگاه کندالینی فعال شود حرکت آن می تواند بر بسیاری از مراکز بدن هم اثر بگذارد. اولین مرکزی که اثر می پذیرد دستگاه اعصاب است. همین طور بر معده، قلب و خون اثراتی دارد.

۲) چاکراها و نادی ها

چاکرا گردا ب هایی هستند که انرژی از طریق آنها به بدن وارد و از آن خارج می شود. در مباحث مربوط به یوگا معمولاً از هفت چاکرا نام برده می شود که محل تجمع انرژی اند. انرژی که این گرداب ها را به کار می اندازد یکی از آنها کندالینی است، دیگری نیروی روحانی نهفته در وجود آدمیان است. چاکراها قادر به دریافت انرژی هم هستند، چراکه انسان ها از دیگران انرژی می گیرند هر چند که این انرژی ممکن است مثبت باشد و به قدرت چاکرا کمک کند و ممکن است نیرومند باشد و بعضی از چاکراها را از کار بیندازد و ممکن است اثر منفی داشته باشد.
نادی ها هم کانال هایی برای ورود و به گردش افتادن نیروی حیات در بدن هستند. (مجرای عصب در بدن ظریف) به عبارتی نادی یعنی رسانه و راه جریان انرژی در بدن نادی به منزله شبکه ظریفی از شریان ها هستند (به معنی نی، رگ و. . . ) که وظیفه آن حمل پرانا (انرژی حیاتی) در تمام سیستم انرژی لطیف انسان است. پرانا همان «انرژی مطلق» است.
این انرژی حیاتی جهانی همان است که در زبان چینی و ژاپنی چی «chi» و کی «ki» گفته می شود. در بعضی از متن های قدیمی هندی به ۷۲ هزار نادی اشاره شده که مهم ترین آنها سوشومنا، آیدا و پینگالا نامیده می شود.
سوشومنا از کندالینی مستقیماً به سمت بالا می رود اما دو نادی دیگر به صورت مارپیچ از کندالینی بالا می رود. جایی که دو نادی آیدا و پینگالا به هم می رسند و همدیگر را قطع می کنند «چاکرا» تشکیل می شود.
از طرف دیگر چاکراها از راه نادی ها، انرژی حیاتی را از محیط اطراف و کیهان و از بدن های لطیف دریافت می کنند. یوگی های معتقد به وجود ۸۸ هزار چاکرا در بدن هستند که هفت چاکرای آن اصلی است که در سرتاسر محور قائم میانی و در جلوی بدن قرار دارند (بدن اتری) که به شکل غنچه های گل شیپوری هستند. غنچه گل نیلوفر نماد چاکراهاست.
انرژی های حاصل از سنگ ها و مواد معدنی و کانی ها، تأثیرات ویژه ای بر چاکراها دارند و قدرت شفا و بیدارسازی دارند. در یوگا علاوه بر چاکراهای متعدد و نادی های فراوان، به بدن های مختلف انرژی (بدن اتری، بدن اختری، بدن ذهنی و بدن روحانی) هم اشاره شده است که به اعتقاد ایشان این بدن ها بعد از هر تناسخی دوباره با فرم جدید بدن فیزیکی یکی می شوند.
کتاب هایی که با عنوان چاکراتراپی امروزه منتشر می شود با هدف فعال نمودن و باز کردن چاکرا ها تألیف می شوند. هرچند برای این هدف تکنیک های یوگا را بسیار مؤثر می دانند اما درکنار آن، درمان از طریق سنگ ها، کانی ها، موسیقی و انرژی هم در یوگا بسیار مورد تأکید است.

تأمل و کنکاش

برخلاف آنچه مدعیان یوگا می گویند یوگا نه مکتبی روان محور و نه مکتبی روح گرا بلکه مسلکی است که اساساً «تن محور» است چراکه این مبنا را یوگا از آیین تانترا گرفته و بدنامی آیین تانترا از این نظر چنان شهره است که ضرب المثل شده است، به گونه ای که یکی از علل ناشناخته ماندن تانترا و عدم توجه محققان ادیان هند به این آیین، نگاه ویژه و منحصر به فرد مکتب تانترا، به جسم و تن انسان و آیین های جنسی آن است.
این آیین که در قرن چهارم میلادی شروع و درقرن ششم تثبیت شد درحقیقت آخرین ورق از کتاب آیین های معنوی هند است. از نگاه هندوها معنویت در تاریخ (همچون اعتقادی که به ادوار جهانی و انقراض تدریجی معنویت دارند) سیر نزولی دارد و آثار تانترا چون مربوط به عصر سقوط معنویت بشر است دین عصر تاریکی (kali yuga) نام گرفته است.
در نگاه تانترا چون انسان در عصر تاریکی، آلوده به گمراهی ها و پلیدی هاست و در لجنزار مادیات غوطه ور است، ناچار باید آزادی خود را در همین منجلاب جست وجو کند و بنای معنویت خویش را در همین گرداب بنا کند پس لازم است از نیروی شگفت انگیز غریزه جنسی که محرک عصر تاریکی است استمداد جوید. هرچند در آیین های باستانی هند، جسم انسان بزرگ ترین مانع صعود معنوی اوست، اما تانترا اهمیت جسم را در حد پرستش بالا می برد و آن را تبدیل به معبد می کند.
منبع: سایت خبری - جوان آنلاین - تاریخ شمسی نشر ۲۴/۱۱/۱۳۸۹